Οι ψυχικές δυσκολίες της υπογονιμότητας και πως να τις αντιμετωπίσετε

Νεκταρία Πατεράκη
Σύμβουλος Ψυχοθεραπεύτρια

Η γονεϊκότητα είναι πολύ βαθιά ριζωμένη στα κύτταρα και το υποσυνείδητο μας. Το παιδί παραμένει ένα σύμβολο εξουσίας, δύναμης και απόδειξη της σεξουαλικότητας. Δύο γενιές πριν η γυναίκα δεν εργαζόταν έξω από το σπίτι, θεωρούσε το παιδί φυσική ακολουθία του γάμου της και απόδειξη της θηλυκότητας και της δημιουργικότητάς της (η μήτρα θεωρείται ότι είναι η έδρα της δημιουργικότητας) μια μήτρα που δεν γεννά, δεν είναι δημιουργική και η γυναίκα που τη φέρει επίσης θεωρείται σαν μη δημιουργική ή σαν περιορισμένη.

Η εμπειρία της υπογονιμότητας αλλάζει τη ζωή των ανθρώπων. Επηρεάζει την αυτοεκτίμηση, τα σχέδια και τα όνειρα για το μέλλον, τις σχέσεις με τους φίλους, την οικογένεια και τον σύντροφο. Παρά τη μεγάλη της συχνότητα η υπογονιμότητα αντιμετωπίζεται σαν καθαρά ιατρικό πρόβλημα, ενώ λιγότερη σημασία έχει δοθεί στη ψυχολογική και υπαρξιακή πλευρά του θέματος, η οποία είναι τεράστια. Δεν είναι μόνο θέμα του σώματος  αλλά και της ψυχής και του μυαλού. Υπάρχει τεράστιος, βαθύς συναισθηματικός κόσμος που κρύβεται πίσω από τις απλές και ψυχρές λέξεις «αποβολή», «υπογονιμότητα», «θεραπείες».

Ο Συναισθηματικός Κόσμος

Το υπογόνιμο ζευγάρι περνά από διάφορα συναισθηματικά στάδια. Τα συναισθήματα που δημιουργούνται εξαρτώνται από το νόημα που δίνει στο πρόβλημα ο άνθρωπος που το αντιμετωπίζει, από τη ψυχική του κατάσταση πριν τη διάγνωση αλλά και από το κοινωνικό του περιβάλλον. Συνήθως είναι θυμός και απογοήτευση, οργή και απόγνωση μέχρι και κατάθλιψη.

Πολλά ζευγάρια αποφεύγουν να μιλήσουν στους συγγενείς και τους φίλους, νιώθοντας έτσι μεγαλύτερο πόνο και απομόνωση.

Η ίδια η θεραπεία είναι αρκετά απαιτητική αφού απαιτούνται πολυάριθμες εξετάσεις, πολύπλοκες διαδικασίες και επιπλέον το οικονομικό κόστος είναι πολύ υψηλό.

Οι ανάγκες, οι επιθυμίες και τα συναισθήματα υποτάσσονται και τις περισσότερες φορές παραμένουν  ανέκφραστα όταν στην πραγματικότητα αυτά έχουν τη μεγαλύτερη σημασία για ήρεμη, αρμονική και επιτυχημένη πορεία προς τη γονεϊκότητα.

Το αίσθημα απώλειας κυριαρχεί

Πολύ πριν ξεκινήσουμε τις προσπάθειες για τεκνοποίηση, από την παιδική μας ηλικία, έχουμε ήδη οραματιστεί τη σχέση με το παιδί που κάποτε θα φέρουμε στον κόσμο. Βλέπουμε τους γονείς μας και ταυτιζόμαστε μαζί τους, μιμούμαστε και φανταζόμαστε τον εαυτό μας στη δική τους θέση. Η θεραπεία για την υπογονιμότητα λοιπόν εμπεριέχει πάντα το αίσθημα της απώλειας ανεξάρτητα από την έκβασή της. Χάνει κανείς τη δυνατότητα να δημιουργήσει οικογένεια, χάνει τη δυνατότητα να αναλάβει το ρόλο του πατέρα ή της μητέρας, χάνει τη δυνατότητα να πραγματοποιήσει επιθυμίες και προσδοκίες που σχετίζονται με αυτό το ρόλο, χάνει ακόμα και την εμπειρία της σύλληψης χωρίς ιατρική υποστήριξη.

Φαντασιώσεις ενοχής και ανεπάρκειας

Όταν αντιμετωπίζουμε ένα βαθιά οδυνηρό πρόβλημα, ο νους μας πάντα προσπαθεί να το κατανοήσει και να απαντήσει στις αναπάντητες ερωτήσεις: Γιατί σε μένα; Γιατί να μου συμβεί αυτό; Τι έκανα για να το προκαλέσω; Τι έκανα για να αξίζω κάτι τέτοιο;

Συχνά εισπράττεται από πολλούς σαν προσωπική ανεπάρκεια, βγάζοντας στην επιφάνεια τα ελλείμματα της αυτοεκτίμησης τους. Εκλαμβάνεται δηλαδή ως ένα σύμβολο της φανταστικής ανεπάρκειάς τους και όχι απλώς ως μια στρεσογόνα κατάσταση στην οποία καλούνται να προσαρμοστούν και να αντιμετωπίσουν.

Συχνά βιώνεται και ως τιμωρία. Οποιαδήποτε πτυχή της σεξουαλικότητας μας και του ερωτικού μας παρελθόντος μπορεί να αποτελέσει τροφή για ενοχές και αυτοτιμωρία (ιστορικό διακοπής κυήσεως, ομοφυλοφιλικές εμπειρίες ή φαντασιώσεις, εξωσυζυγικές σχέσεις), βγάζοντας στην επιφάνεια άλυτες ενδοψυχικές συγκρούσεις.

Η ερωτική και κοινωνική ζωή υποφέρει

Τα προβλήματα υπογονιμότητας δεν έχουν μόνο ενδοψυχικές προεκτάσεις αλλά και διαπροσωπικές. Η ερωτική και η κοινωνική ζωή υποφέρει. Η αίσθηση της σεξουαλικότητας μπορεί να μειωθεί, αυτό που ήταν αυθόρμητο και διασκεδαστικό τώρα είναι κάτω από έλεγχο και παρακολούθηση. Σε κάποιες θεραπείες η σεξουαλική δραστηριότητα παρακάμπτεται, γιατί η σύλληψη γίνεται εξωσωματικά, σε άλλες κινδυνεύει να ιατρικοποιηθεί (όταν π.χ. γίνεται σύσταση στο ζευγάρι να έρθει σε επαφή συγκεκριμένη μέρα και ώρα). Έτσι η ερωτική ζωή αποκτάει στόχο χάνοντας τον αυθορμητισμό της. Πιθανά υπάρχει ντροπή και αμηχανία για το ότι δεν «λειτουργούν» κανονικά. Η ανάγκη για μυστικότητα, το να εξηγούν τις εξετάσεις γονιμότητας στους άλλους μπορεί να τους φέρνει σε μεγάλη αμηχανία και έτσι να αποξενωθούν από την οικογένεια και τους φίλους. Ίσως υπάρξει δυσκολία στην επικοινωνία με το σύντροφο και τα κοντινά πρόσωπα. Ακόμα και καλοπροαίρετες συμβουλές και γνώμες από όσους δεν έχουν περάσει ανάλογη εμπειρία μπορεί να είναι πολύ ενοχλητικές για το ζευγάρι που συχνά νιώθει ότι αυτοί που έχουν παιδιά ή είναι σε εγκυμοσύνη δεν τους καταλαβαίνουν.

Απομόνωση και μυστικότητα

Οι δυσκολίες στη σύλληψη συχνά προκαλούν ντροπή και ενοχές στο ζευγάρι, για αυτό και κρατιέται και μυστική. Το αποτέλεσμα είναι να μην υπάρχει υποστήριξη από το φιλικό και οικογενειακό περιβάλλον και όλη η ένταση να ανακυκλώνεται ανάμεσα στο ζευγάρι.

Επίσης, είναι γνωστό ότι οι άνδρες και οι γυναίκες αντιμετωπίζουν τις κρίσεις με διαφορετικό τρόπο. Οι περισσότερες γυναίκες έχουν μεγαλύτερη ανάγκη την ανοιχτή και συναισθηματική επικοινωνία πάνω στο πρόβλημα που τις βασανίζει, ενώ συνήθως οι άνδρες προτιμούν να μην το συζητήσουν. Χωρίς να γενικεύομε για τους άνδρες, το «αδύνατο σπέρμα», όπως μπορεί να ονομαστεί το πρόβλημα συνδέεται με την αίσθηση του ανδρισμού και γεμίζει τον άντρα με θλίψη και ίσως εκφραστεί με εσωστρέφεια και αποστασιοποίηση η οποία μπορεί να εκλαμβάνεται από τη σύντροφο του ως απόρριψη. Παράλληλα, η μητρότητα για τις γυναίκες είναι ακόμα πιο κεντρικό κομμάτι της ταυτότητας από ότι για τους άνδρες η πατρότητα.

Πως βιώνεται η θεραπεία

Τα περισσότερα ζευγάρια που φτάνουν σε αυτό το στάδιο αισθάνονται ότι η υπογονιμότητα κυριαρχεί στη ζωή τους. Ο αυθορμητισμός και η ελευθερία ανήκουν στο παρελθόν. Συχνά είναι εξαντλημένοι ψυχολογικά και σωματικά και αποθαρρυμένοι από τις απαιτήσεις της θεραπείας.

Συνηθισμένες συναισθηματικές αντιδράσεις είναι ο θυμός και η αγανάκτηση για τον έλεγχο που ασκεί η υπογονιμότητα στη ζωή τους, απογοήτευση για την κατανάλωση τόσου χρόνου, ενέργειας και χρημάτων σε θεραπείες που δεν εγγυώνται ένα μωρό, αυξημένη ευαισθησία και αίσθηση ευάλωτου.

Η θεραπεία μπορεί να βιώνεται ως ταπεινωτική ιδιαίτερα στις γυναίκες που συνήθως την υφίστανται. Οι ισχυρές ορμονικές επιδράσεις των φαρμάκων επιφέρουν συναισθηματική αναστάτωση και μεγεθύνουν την απογοήτευση. Μπορεί να υπάρχει δυσανασχέτηση για τη σεξουαλική επαφή, η οποία πλέον μπορεί να συμβολίζει την αποτυχία. Το οικονομικό κόστος της θεραπείας, η αίσθηση ότι η ζωή έχει μπει σε στασιμότητα και δεν μπορούν να γίνουν βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα σχέδια, επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση.

Πως μπορούμε να προχωρήσουμε

• Αναζητήστε συναισθηματική υποστήριξη και καθοδήγηση από έναν ειδικό ψυχοθεραπευτή ή μια ομάδα στήριξης. Ο πόνος γίνεται πολύ πιο ανεκτός όταν τον μοιράζεσαι σε ένα περιβάλλον που παρέχει ασφάλεια και ενδιαφέρον, όπου μπορείς να μιλήσεις ανοιχτά για αυτό που βιώνεις και να ανακουφιστείς από τη συσσωρεμένη συναισθηματική πίεση.
• Φροντίστε τον εαυτό σας και αφιερώστε χρόνο για πράγματα που σας χαλαρώνουν. Είναι πολύ σημαντικό για τη ψυχική και σωματική υγεία.
• Μην περιμένετε ο σύντροφος σας να νιώθει όπως εσείς, αλλά μοιραστείτε τα συναισθήματα σας.
• Δώστε ευχαρίστηση ο ένας στον άλλο με τρόπους που δεν έχουν σχέση με το σεξ ώστε να διατηρήσετε την οικειότητα στη σχέση.
• Επικοινωνήστε με άλλους που έχουν δώσει επιτυχημένη λύση στο πρόβλημα με διαφορετικούς τρόπους.
• Αναγνωρίστε ότι μπορείτε να ξαναμπείτε στη διαδικασία της θεραπείας ξανά στο μέλλον ή εξετάστε άλλες εναλλακτικές.

Ερωτήματα που μπορούμε να θέσουμε στον εαυτό μας, που αγγίζουν τον πυρήνα της ύπαρξής μας

• Που αποδίδω το πρόβλημα; Τι ανείπωτες φαντασιώσεις κουβαλάω π.χ. ανεπάρκειας, ενοχής, τιμωρίας. Αν μπορέσουμε να τις ξετυλίξουμε και να τις εκφράσουμε χάνουν τη δύναμη τους.
• Ποιοι είναι η άνθρωποι που αν τους πω το πρόβλημα θα με στηρίξουν ψυχολογικά;Μήπως περιμένω από τον-τη σύντροφο μου να αντιμετωπίσει το πρόβλημα με το δικό μου τρόπο; Πως μπορώ να ζητήσω την υποστήριξη του-της χωρίς να περιμένω να γίνει ίδιος-ίδια με μένα;
• Τι σημαίνει για μένα το ότι είμαι γυναίκα ή άνδρας; Μπορώ να αντιληφθώ τον εαυτό μου ως έναν άνθρωπο που μπορεί να δυσκολεύεται να κάνει παιδί αλλά έχει και αξία έτσι και αλλιώς;
• Ένα μέρος της επιθυμίας μου να κάνω παιδί είναι και η ανάγκη μου για καταξίωση μέσα από τη δημιουργία, με ποιόν άλλο τρόπο να εξασφαλίσω αυτή την αίσθηση;