Δεν υπάρχει μια «συνταγή» εξωσωματικής για όλα τα ζευγάρια

Μοιραία λοιπόν ενδεχομένως να αντιμετωπίσει κάποια προβλήματα γονιμότητας, εξηγεί ο Κωνσταντίνος Πάντος, γυναικολόγος εξειδικευμένος στην εξωσωματική γονιμοποίηση -Δ/ντης της Μονάδας Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής της Κλινικής Γένεσις Αθηνών. Σε αποκλειστική του συνέντευξη στο health4you αναφέρεται στις λύσεις που προσφέρει πλέον η εξωσωματική γονιμοποίηση, σχεδόν για το σύνολο των υπογόνιμων ζευγαριών αλλά και στις προοπτικές που υπάρχουν για την «εκμετάλλευση» αυτών των γνώσεων και την προσέλκυση υπογόνιμων ζευγαριών από άλλες χώρες.

Καταγράφεται αύξηση των κύκλων εξωσωματικής στην Ελλάδα; Και αν ναι, που οφείλεται αυτό;

Παρατηρείται μια αύξηση των κύκλων ως προς την εξωσωματική γονιμοποίηση στην Ελλάδα τα τελευταία πέντε χρόνια, της τάξης του 10 -15%, η οποία θα ήταν ακόμη μεγαλύτερη αν δεν έρχονταν η οικονομική κρίση στη ζωή μας. Αυτό οφείλεται σε πολλές παραμέτρους.

Αρχικά, στην διεύρυνση της εφαρμογής της μεθόδου αυτής της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Με την είσοδο του ICSI (της ενδοκυτταροπλασματικής έγχυσης σπερματοζωαρίου στο ωάριο) και τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας μας η υποβοηθούμενηαναπαραγωγή, τόσο στην διερεύνηση όσο και στην αντιμετώπιση, έχει επεκταθεί και στον ανδρικό παράγοντα υπογονιμότητας, ο οποίος ευθύνεται κι αυτός εξίσου με τον γυναικείο, σε ποσοστό μάλιστα που αγγίζει το 40%. Άρα, τα ζευγάρια που είναι υπογόνιμα και γνωρίζουν την αιτία, όποια κι αν είναι, έχουν μια πιο δυναμική προοπτική αντιμετώπισης της υπογονιμότητάς τους και είναι περισσότερα, ως υποψήφια, για την διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Επίσης η άνοδος της μέσης ηλικίας των γυναικών (34-36 έτη) που αποφασίζουν να κάνουν οικογένεια λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων, σπουδών, καριέρας, νέων αντιλήψεων χειραφέτησης, της κοινωνικής αποδοχής της παράτασης της μητρότητας, είναι ένας λόγος που καταφεύγουν τα ζευγάρια αυτά σε εξωσωματική γονιμοποίηση μιας και είναι γνωστό ότι μετά τα 35 η γυναίκα έχει προοδευτική πτώση της αναπαραγωγικής της ικανότητας και δραματική πτώση μετά τα 39, οπότε από εκεί κι έπειτα όταν καθίσταται η ανάγκη της δημιουργίας οικογένειας επιτακτική και τα χρονικά περιθώρια στενεύουν, η εξωσωματική γονιμοποίηση λειτουργεί ως μονόδρομος.

Σήμερα άλλωστε οι ορίζοντες της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής έχουν διευρυνθεί τόσο πολύ, χάρη στην τεράστια βελτίωση των τεχνολογιών και των μεθόδων που ακολουθούνται, που την καθιστά έτσι μια προσφιλή και αναγκαία ιατρική πράξη για όλο και μεγαλύτερη ομάδα του πληθυσμού. Έχει εισβάλει στην ζωή μας η διατήρηση γονιμότητας είτε στους ογκολογικούς ασθενείς, όπου μπορούν να καταψύξουν ωάρια, σπέρμα και ωοθηκικό ιστό και να τα χρησιμοποιήσουν μετά το πέρας της θεραπείας της νόσου τους μέσω της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Ακόμη γυναίκες που έχουν μείνει μόνες ή θέλουν να μεταθέσουν την μητρότητα για προσωπικούς ή κοινωνικούς λόγους έχουν την ίδια δυνατότητα.

Επίσης και η είσοδος της Κλινικής Γενετικής και της Προεμφυτευτικής Διάγνωσης στις υπηρεσίες της Αναπαραγωγικής Ιατρικής, δίνει την ευκαιρία πια σε ζευγάρια που αντιμετωπίζουν γενετικές διαταραχές και κληρονομικά νοσήματα να καταφεύγουν όλο και πιο συχνά στην Εξωσωματική Γονιμοποίηση προκειμένου να αποκτήσουν ένα υγιές παιδί ή ακόμα και να θεραπεύσουν το υπάρχον πάσχον παιδί τους φέρνοντας στον κόσμο ένα υγιές αδελφάκι τους.
Όλα αυτά λοιπόν δείχνουν πως η Εξωσωματική Γονιμοποίηση βελτιώθηκε σημαντικά και έτσι αυξήθηκαν οι ενδείξεις, άρα και οι ασθενείς που καταφεύγουν σε αυτήν.

Η οικονομική κρίση ευθύνεται, πιστεύετε, στην αναβολή της τεκνοποίησης και τι σημαίνει αυτό για τα ζευγάρια;

Σίγουρα είναι ένας σημαντικός ανασταλτικός παράγοντας, αν και από την εμπειρία μου, βιώνω καθημερινά πως οι πολίτες την επιθυμία τους για ένα παιδί την κατατάσσουν στις ανελαστικές δαπάνες της οικογένειας και είναι ζήτημα που δεν χωρά καμία αναβολή και κανένα εμπόδιο.

Η αναβολή επίσης οφείλεται και στον μύθο που έχει διαμορφωθεί γύρω από την εξωσωματική κάνοντας έτσι χιλιάδες ζευγάρια να πιστεύουν πως είναι η εναλλακτική δυνατότητα τεκνοποίησης και μάλιστα κατά παραγγελία στον χρόνο που θα θέλουμε. Ενώ δεν είναι έτσι. Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή έχει και αυτή τους περιορισμούς της και ένα θετικό αποτέλεσμα εξαρτάται από μια σωρεία παραγόντων.

Η ηλικία της γυναίκας παίζει σημαντικό ρόλο ακόμα και στην επιτυχία της εξωσωματικής γονιμοποίησης και στην επίτευξη εγκυμοσύνης. Η ASRM δίνει ένα ποσοστό εγκυμοσύνης ανά κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης έως 32% και ποσοστό γέννησης παιδιού έως 27%. Τα υψηλότερα ποσοστά αναφέρονται σε νέες γυναίκες και πάντα έχουν να κάνουν με τις τεχνικές και τον ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό του κάθε κέντρου.

Επίσης, μην ξεχνάμε ότι με την πάροδο της ηλικίας της γυναίκας ελαττώνεται και το αποθεματικό των ωοθυλακίων των ωοθηκών, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν τα περιθώρια της πρόκλησης πολλαπλής ωοθυλακιορρηξίας με ελεγχόμενη διέγερση χορηγώντας ορμονικά σκευάσματα γοναδοτροφινών. Έτσι για επιτευχθεί ικανός αριθμός συλλογής ωαρίων χρειάζεται όλο και μεγαλύτερη φαρμακευτική δοσολογία, διαδικασία ιδιαίτερα πολυδάπανη. Σημαντικό ωστόσο είναι ότι μετά τα 40 οι γυναίκες έχουν αυξημένο ποσοστό (που αγγίζει και το 80%) ανευπλοειδιών και γενετικών ανωμαλιών στα ωάριά τους λόγω ηλικίας με αποτέλεσμα να μην έχουμε το αναμενόμενο ποσοστό γονιμοποίησής τους και καλής ποιότητας έμβρυα.

Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα βασικά λάθη που μπορεί να γίνουν κατά τη διάρκεια μιας εξωσωματικής;

Νομίζω από την διεθνή καταγραφή των βιβλιογραφικών δεδομένων αλλά και την εμπειρία μας ως ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα της Ευρώπης με περισσότερους από 5000 κύκλους ετησίως, βασική προϋπόθεση για την επιτυχία μιας προσπάθειας εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι η σωστή και πλήρης διερεύνηση του υπογόνιμου ζευγαριού στο σύνολό του και όχι αποσπασματικά. Η μεθοδολογία της διαγνωστικής διερεύνησης επιβάλλει μια σειρά εξετάσεων, άλλωστε και επεμβατικών με σκοπό τον εξονυχιστικό έλεγχο κάθε παραμέτρου.

Χρειάζεται έλεγχος για χρόνιες και επιμένουσες φλεγμονές και για τις επακόλουθες βλάβες τους, ορμονικός προσδιορισμός και συνεκτίμηση όλου του ενδοκρινολογικού και μεταβολικού συστήματος. Διαγνωστικός έλεγχος και αρκετές φορές επεμβατικοί χειρισμοί του ενδομητρίου με υστεροσκόπηση, λαπαροσκόπηση για την ενδομητρίωση και τις πυελικές ή περιτοναϊκές συμφύσεις καθώς και τον έλεγχο των ωοθηκών. Αρκετές φορές καθοριστικές είναι οι γενετικές εξετάσεις του προγεννητικού ελέγχου για βλάβες στα χρωμοσώματα και για γονιδιακές μεταλλάξεις. Χρειάζεται επισταμένος έλεγχος ανοσολογικός και έλεγχος της θρομβοφιλίας όσο επίσης και λεπτομερής διαγνωστικός έλεγχος της ανδρικής υπογονιμότητας, ιδιαίτερα σε ολιγοασθενοσπερμικούς άνδρες όπου υποκρύπτονται βλάβες στο DNA και χρόνιες λοιμώξεις.

Όλα αυτά εξασφαλίζουν την ολοκληρωμένη προσέγγιση του υπογόνιμου ζεύγους και μας δίνουν την δυνατότητα να διαμορφωθεί το κατάλληλο πρωτόκολλο θεραπείας και να επιλεγεί η πιο αποτελεσματική μέθοδος. Νομίζω ότι πρόκειται για μια πολύπλοκη διαδικασία όπου διάφορες παραλείψεις, μικρές ή μεγάλες, δίνουν την εικόνα του λάθους και φυσικά δεν μας δίνουν το αποτέλεσμα που θέλουμε.

Που αποδίδετε τα αυξημένα ποσοστά επιτυχίας του κέντρου σας;

Για να μπορούμε να μιλάμε σήμερα για υψηλά ποσοστά στο κέντρο μας, φτάνοντας το 64% περίπου, έχει γίνει αναμφισβήτητα πολύ δουλειά όλα αυτά τα χρόνια. Υπάρχει μεγάλη εμπειρία από όλους μας, άριστη εξειδίκευση και ανανέωση της τεχνογνωσίας μας σύμφωνα με τις ανάγκες των εξελίξεων στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Ένα πλήρες εργαστήριο με άρτια εξειδικευμένους βιολόγους, εμβρυολόγους και γενετιστές που καθημερινά υπερβάλουν τον εαυτό τους λόγω του όγκου δουλειάς και των ιδιαιτεροτήτων του κάθε περιστατικού, είναι η καρδιά του κέντρου μας.

Η ομαδική δουλειά και η κεντρική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων μαζί με την καθοδήγηση των θεραπευτικών σχημάτων και τον χειρισμό των διλημμάτων που ανακύπτουν σε κάθε περιστατικό, απαιτεί ολοκληρωτική προσωπική ενασχόληση. Το να αναλαμβάνεις να φέρεις ένα υγιές παιδί σε ένα υπογόνιμο ζευγάρι δεν είναι επάγγελμα, είναι «τρόπος ζωής».

Έτσι λοιπόν μπορούμε να εστιάσουμε στο κάθε ζευγάρι και στο πρόβλημά του και να «εξατομικεύσουμε» την θεραπεία και την αντιμετώπιση της υπογονιμότητάς του. Υπάρχουν, βέβαια, πρωτόκολλα διαγνωστικά και θεραπευτικά και γενικές κατευθυντήριες οδηγίες για κάθε αιτία υπογονιμότητας, δεν υπάρχει όμως «μια συνταγή εξωσωματικής γονιμοποίησης … για όλους». Η πολιτική «όλα τα ζευγάρια τυποποιημένα σε ένα καλάθι» που εφαρμόζεται σήμερα, μας διαφοροποιεί σε σύγκριση με την «εξατομικευμένη αντιμετώπιση» που εφαρμόζουμε εμείς και είναι το κλειδί της επιτυχίας..

Θα μπορούσε η Ελλάδα να γίνει βασικός ιατρικός τουριστικός προορισμός για τα άτεκνα ζευγάρια που προσπαθούν να αποκτήσουν παιδί με υποβοηθούμενη αναπαραγωγή;

Υπάρχουν τρείς σημαντικοί λόγοι που μας δίνουν την δυνατότητα να προωθήσουμε την Ελλάδα ως προορισμό Ιατρικού Τουρισμού τα τελευταία χρόνια.

Αυτοί είναι: Οι επιστημονικοί λόγοι καθώς τρέχουν ερευνητικά προγράμματα και επιστημονικές μελέτες που έχουν οδηγήσει σε απρόσμενες εξελίξεις στον τομέα της IVF, οι κλινικοί λόγοι μιας και η δέσμευσή μας για την εξέλιξη και την βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των θεραπειών υπογονιμότητας, οι οποίες τείνουν να γίνουν εξατομικευμένες για κάθε ασθενή, οδηγώντας έτσι το Κέντρο μας στη χώρα μας ως Κέντρο Αναφοράς στην Ανθρώπινη Αναπαραγωγή από πολλά άλλα κέντρα, και οι επιχειρηματικοί λόγοι εγκαθιστώντας συνεργασίες ανάμεσα σε Κλινικές IVF και επαγγελματίες υγείας που ασχολούνται με την IVF για να ενδυναμώσουμε καλύτερα την επιλογή των ασθενών που αναζητούν θεραπείες υπογονιμότητας μέσω της διασυνοριακής μετακίνησής τους, καθώς επίσης οργανώνοντας πακέτα διαμονής, ταξιδιωτικών και τουριστικών υπηρεσιών ενσωματωμένα στο πρόγραμμά τους για τη υποβοηθούμενη αναπαραγωγή.

H επιλογή της Ελλάδας για IVF είναι επιβεβλημένη σήμερα πια, γιατί:

1. Έχουμε αποδεδειγμένη και άριστη εξειδίκευση στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή.

2. Υπάρχουν οικονομικοί λόγοι: το κόστος της IVF στην Ελλάδα είναι σημαντικά χαμηλότερο από ότι σε άλλες χώρες (4 έως 5 φορές χαμηλότερο από την Αμερική-ΗΠΑ).

3. Έχουμε ένα προοδευτικό νομοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα σε σύγκριση με τους νομοθετικούς περιορισμούς σε άλλες χώρες.

4. Έχει εδραιωθεί το νομοθετικό πλαίσιο, σήμερα, για την διασυνοριακή περίθαλψη μετά την εφαρμογή της Κοινοτικής Οδηγίας 24/2011.

Επιπλέον, η Ελλάδα αποτελεί έναν αγαπημένο προορισμό για διακοπές, χάρη στο υπέροχο βιοκλίμα της, το όμορφο περιβάλλον της, τα όμορφα τοπία της και τις φανταστικές παραλίες της κι όλα αυτά μέσα στον πλούτο των αρχαιολογικών και ιστορικών μνημείων. Επομένως, δικαιολογημένα η Ελλάδα θα μπορούσε να είναι μια προφανής επιλογή για IVF για αρκετά ζευγάρια εκτός της χώρας τους. Αυτή είναι η εξήγηση γιατί την Ελλάδα την επισκέπτονται σήμερα υπογόνιμα ζευγάρια από 32 χώρες για να λύσουν το πρόβλημά τους.

Η πολιτεία βοηθά σε αυτή τη κατεύθυνση;

Η πολιτεία σίγουρα είναι θετική προς αυτήν την κατεύθυνση αλλά, στη χαοτική κατάσταση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η χώρα μας, πρέπει να ενσκήψει περισσότερο και να το δει ως μοχλό ανάπτυξης και εξωστρέφειας που θα αλλάξει την περιοριστική εικόνα της μιζέριας που μοιραία η συντηρητική πολιτική έχει φέρει στην ζωή μας. Ο Ιατρικός Τουρισμός και ιδιαίτερα ο Αναπαραγωγικός Τουρισμός δεν αφορά μόνο τα επαγγέλματα υγείας. Θα κινήσει τα νήματα σε πολλά επίπεδα της οικονομίας στην Ελλάδα με παράπλευρα οφέλη που θα προκύψουν από την αύξηση της επισκεψιμότητας από άλλες χώρες και με την καλή φήμη που θα αποκτήσουμε και θα μεταστρέψει την εικόνα μας σε όλο τον κόσμο.

Έτσι λοιπόν η Πολιτεία, μέσα από τα θεσμικά μας όργανα θα πρέπει να κάνει γνωστή αυτή την δυνατότητα της Ελλάδας και να το διαδώσει παντού, ξεκινώντας από την ομογένεια. Σε δεύτερο χρόνο θα πρέπει να βελτιώσει τις υποδομές (ξενοδοχειακές, τουριστικές) που συνδέονται με τον Ιατρικό Τουρισμό. Στη συνέχεια όμως πρέπει να είναι έτοιμη και δεκτική σε προτάσεις.

Πώς θα χαρακτηρίσετε το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τις εξωσωματικές στην Ελλάδα; Παρουσιάζει ελλείψεις; Είναι φιλικό για τα ζευγάρια;

Σίγουρα, με μια φράση θα λέγαμε ότι «κάνει ό΄τι μπορεί». Αλλά μάλλον δεν είναι πάντα αρκετό. Σήμερα η εξωσωματική γονιμοποίηση ως τρόπος για να αποκτήσει κανείς ένα παιδί έχει περάσει σε άλλο επίπεδο. Έχουν εισέλθει ζητήματα νομικά και κοινωνικά. Έχει μπει στη ζωή μας η παρένθετη μητέρα και η μονογονεϊκή οικογένεια. Υπάρχει επιτακτική ανάγκη να ξαναδεί το θέμα του ορίου ηλικίας ή να δει κάθε περίπτωση ξεχωριστά και όχι με το γράμμα του Νόμου τόσο αυστηρά και περιορισμένα.

Σήμερα η γυναίκα των 50 ετών θεωρείται και είναι νέα, δυναμική και πολλά υποσχόμενη για την κοινωνία, για τις επιστήμες, για τις τέχνες, για την πολιτική. Γιατί όχι για μια οικογένεια; Νομίζω ότι τέτοια θέματα δεν πρέπει να γίνονται αντικείμενο γραφειοκρατίας και πολυδαίδαλων δικαστικών αποφάσεων.

Όπως και η στήριξη των ασφαλιστικών ταμείων στα υπογόνιμα ζευγάρια πρέπει να γίνει πιο ευπρόσιτη και πιο ευέλικτη. Να μην χάσει την αυστηρότητά της και τον ελεγκτικό χαρακτήρα της αλλά να διευκολύνει το ζευγάρι να φτάσει να ζητήσει την βοήθεια της πολιτείας και να μην λειτουργεί, ίσως χωρίς να το θέλει, αποτρεπτικά. Αν η πολιτεία δει την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή με αυτό το πρίσμα, σίγουρα θα βρει τον τρόπο να λειτουργήσει κι αυτή ως εργαλείο «υποβοήθησης» στην ευτυχία αυτών των ζευγαριών και στην ανάπτυξη του τόπου μας.